Bir evde ne kadar anlaşmazlık ve itaatsizlik olduğunu anne baba ve çocuklar arasındaki ilişkiyi gözleyerek tahmin edebilirsiniz. Çocuk yetiştirme tarzları çocukların davranışlarını derinden etkiler.
Yıllar içinde psikologlar, çocuğun hayatı boyunca süre giden ve diğer kardeşlere de aynen uygulanan genel anlamda dört tip çocuk yetiştirme tarzı olduğunu tespit etmişler. Bu dört temel yöntem, anne babaların çocuklarını ne kadar kontrol etmeye çalıştıklarına (buna “Anne babanın talepkarlığı” da denilebilir) ve çocukların isteklerine ne oranda kulak verdiklerine (“Anne babanın anlayışlı olması”) dayanır.
Anne babanın talepkarlığına, davranışsal kontrol de denir. İsmi kulağa biraz ürkütücü gelse de, aslında sadece çocukları denetleme, sınırlar koyma ve yanlış davranışlarda bulunduklarında disipline etmeye hazır olma anlamına gelir.
Anne babanın anlayışlı olması, çocukların ihtiyaçlarına uydurma, destekleyici olma ve çocuklar gelişimsel olarak bir aşamadan diğer aşamaya geçerlerken kuralların tekrar düzenlenmesine hazırlıklı olma anlamına gelir. Bu dört tip anne baba, değişik düzeylerde taleplerde bulunur ve anlayış gösterir.
İşte size bu dört yöntem:
Otoriter: Muhtemelen hepimiz otoriter anne babası olan birilerini tanıyoruzdur ve duymuşuzdur. Bu tip anne babalar aşırı talepkar olur; itaate değer verirler ve emirlerine sorgusuz sualsiz itaat beklerler. Bu eski moda çocuk yetiştirme tarzı, ayrıca, çocuğun isteklerine veya bir durumun kendine özgü koşullarına anlayış göstermeyen anne babalar tarafından da uygulanır. Bu, “Sorgu sual istemiyorum; ne diyorsam onu yap” tarzı bir anne babalıktır. Otoriter anne babalar ceza olarak genellikle duygusal baskı (çocuğu suçlu hissettirir veya utandırırlar) veya tokat atma gibi fiziksel ceza kullanırlar. Çok uç bir tarz olarak gözükse de, hâlâ oldukça yaygın görülen bir çocuk yetiştirme biçimidir.
Aşırı hoşgörülü: Otoriter tip anne babaların tam tersidirler. Aşırı hoşgörülü anne babalar çocuklarının nasıl davranması gerektiğiyle ilgili çok az talepte bulunurlar; ancak çocuklarının isteklerine karşı çok anlayışlıdırlar. Bu tip anne babalar çocuklarının her kaprisine çoğu zaman göz yumarlar ve genellikle çocuklarına olan sevgilerini göstermenin en iyi yolunun, her istediklerine “evet” demek olduğuna inanırlar. Sınır ve kısıtlamalar hemen hemen yok gibidir. Bu tip anne babalar genellikle çocuk ne isterse onu yapmasına izin verirler ve onu çok seyrek cezalandırırlar. İlgisiz Bu tür anne babalar ne talep ederler, ne de anlayış gösterirler. Çocuklarından hiçbir şey istemezler ve onların tepkilerine karşı da hiçbir geri-dönüşte bulunmazlar: Ne kontrol vardır, ne da ceza…
İlgisiz: Anne babalar çocuklarına özen göstermiyor gibi görünürler ve hatta bazı uç durumlarda çocukları adeta yok bile sayabilirler.
İlgili ve demokratik: Bu tip anne babalar hem bazı taleplerde bulunurlar, hem de çocukların istek ve arzularına karşı anlayışlıdırlar. Çocukların uyması gereken açık ve net kurallar koyarlar; ancak diğer yandan çocukların arzularına da kulak kabartırlar. İlgili ve demokratik anne babalar, gerekli olduğunda taleplerini öne sürmekten kaçınmazlar, ancak içinde bulunulan şartlara göre, kurallarda uzlaşmaya veya onları değiştirmeye de açıktırlar. Bu tip anne babalar, kurallar ihlal edildiğinde harekete geçerler; ancak duygusal baskı veya fiziksel ceza uygulamayı tercih etmezler. Çocukları iyi davranmaya yönlendirmek ve bunu pekiştirmek için ödülleri kullanırlar.